αμβρόσιος

I

(Saint Ambrose, Τρέβιρα 340 – Μιλάνο 397 μ.Χ.). Άγιος και διδάσκαλος της Δυτ. Καθολικής Εκκλησίας. Γιος Ιταλών χριστιανών, σπούδασε στη Ρώμη νομικά, λατινική και ελληνική φιλολογία και διορίστηκε διοικητής της Λιγυρίας-Εμιλίας με έδρα το Μιλάνο. Έγινε επίσκοπος του Μιλάνου χωρίς να έχει χειροτονηθεί κληρικός. Βαπτίστηκε και χειροτονήθηκε μετά την εκλογή του διά βοής από τον λαό και πέρασε όλους τους βαθμούς της ιεροσύνης μέσα σε μία εβδομάδα. Αφού προσέφερε όλη την περιουσία του στην εκκλησία, άρχιζε να ζει μια ζωή αποστολική, η οποία κέρδισε τον θαυμασμό όλων. Συνδυάζοντας την ελληνική θεωρητική σκέψη με τη ρωμαϊκή διαύγεια, υπήρξε νομοθέτης, διαιτητής, σύμβουλος επισκόπων και αυτοκρατόρων και υπερασπιστής του παπισμού. Με υποδειγματική αποφασιστικότητα απαγόρευσε στον αυτοκράτορα Θεοδόσιο, το Πάσχα του 387, να μπει στην εκκλησία, επειδή είχε διατάξει τη σφαγή στη Θεσσαλονίκη και τον δέχτηκε μόνο έπειτα από δημόσια μετάνοια. Ως συγγραφέας έτεινε όχι τόσο προς τη θεωρία, όσο προς τη μελέτη των ηθικών προβλημάτων και της εκκλησιαστικής ζωής. Στον τομέα αυτό σημαντικά είναι τα έργα του Περί καθηκόντων των λειτουργών (De officiis ministrorum), Περί μετανοίας (De paenitentia)και Περί παρθένων (De virginibus).Έγραψε επίσης λειτουργικούς ύμνους και επιστολές.

Από τον 7ο αι. ονομάζεται Αμβροσιανό ένα λειτουργικό τυπικό, που αποτελεί συγχώνευση της αρχαίας ρωμαϊκής λειτουργίας και ορισμένων ανατολικών και γαλλικανικών στοιχείων, το οποίο χρησιμοποιείται και σήμερα στην επισκοπή του Μιλάνου. Πρώτη και εξαιρετικής σημασίας πηγή πληροφοριών για το τυπικό αυτό είναι o Α.

Ο εσωτερικός περίβολος του ναού του Αγίου Αμβροσίου στο Μιλάνο. Ο αρχιτέκτονας του ναού παραμένει άγνωστος, αλλά το αρχιτεκτονικό σχέδιο μαρτυρά εποχή αυστηρής προσήλωσης στα ιδεώδη του ασκητισμού.

II

Όνομα τεσσάρων μητροπολιτών της Εκκλησίας της Ελλάδος και του Οικονομικού Πατριαρχείου.

1. Αθανάσιος Λενής (Αθήνα 1938 –). Μητροπολίτης Καλαβρύτων και Αιγιαλείας. Σπούδασε στη θεολογική σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών και μετεκπαιδεύτηκε στο Oxford College of Further Education. Το 1961 εκάρη μοναχός στην ιερά μονή Βαρλαάμ Μετεώρων και το ίδιο έτος χειροτονήθηκε διάκονος, το δε 1963 πρεσβύτερος. Υπηρέτησε διαδοχικά ως ιερατικός προϊστάμενος του ιερού ναού Αγίων Αναργύρων Αμαρουσίου (1963-67), Αγίου Γεωργίου Νέου Ψυχικού (1967-68), ως ιεροκήρυκας της Ελληνικής Χωροφυλακής (1968-78), ενώ διετέλεσε γραμματέας (1974-76) και αρχιγραμματέας της Ιεράς Συνόδου της Εκκλησίας της Ελλάδας (1976-78). Υπήρξε ιδρυτικό μέλος της αδελφότητας Η Χρυσοπηγή, της ιεράς συνοδικής μονής Παναγία η Χρυσοπηγή και του Συνδέσμου ΑγάπηςΟ Ιερός Χρυσόστομος. Το 1976 εξελέγη τιτουλάριος μητροπολίτης Ταλαντίου και το 1978 μητροπολίτης Καλαβρύτων και Αιγιαλείας, όπου έχει επιτελέσει σημαντικό πνευματικό, κοινωνικό και φιλανθρωπικό έργο. Συγκεκριμένα, ίδρυσε και λειτουργεί το Καλλιμανοπούλειο Εκκλησιαστικό Διακονικό Κέντρο Καλαβρύτων, σχολείο για παιδιά με ειδικές ανάγκες, τον οίκο ευγηρίας Ο Άγιος Χαράλαμπος στο Αίγιο, το εστιατόριο Το Στέκι της Αγάπης, δύο κέντρα νεότητας κ.ά. Έχει γράψει δεκάδες μελέτες, θεολογικού, ιστορικού και κοινωνικού περιεχομένου. Τέλος, έλαβε διάφορες τιμητικές διακρίσεις από τα πατριαρχεία Ιεροσολύμων, Αντιοχείας, Ρωσίας, Βουλγαρίας κλπ.

2. A. Γιακαλής (Κεράμιο Καλλονής Λέσβου 1940 –). Μητροπολίτης Σερβίων και Κοζάνης. Σπούδασε στη θεολογική σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών, ενώ έχει αναγορευθεί διδάκτορας φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο του Κέιμπριτζ (St. John’s College) και εργάστηκε ερευνητικά στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης (1989-90). Το 1967 χειροτονήθηκε διάκονος και το 1974 πρεσβύτερος. Υπηρέτησε ως προϊστάμενος σε ιερούς ναούς της Ελλάδας και της Αγγλίας, ως πανεπιστημιακός εφημέριος για τους ορθόδοξους φοιτητές στο Πανεπιστήμιο του Έσεξ (1984-88), ενώ διετέλεσε διευθυντής του Ελληνικού Σχολείου του Κέιμπριτζ και του Ιδρύματος Νεότητας της Αρχιεπισκοπής Αθηνών (1991-94). Κατά το χρονικό διάστημα 1991-98 υπηρέτησε ως προϊστάμενος στον ιερό ναό Παναγίας Φανερωμένης Χολαργού. Το 1998 εξελέγη μητροπολίτης Σερβίων και Κοζάνης, όπου συνεχίζει αξιόλογη πνευματική, κοινωνική και φιλανθρωπική δραστηριότητα. Τέλος, προεδρεύει στα εκκλησιαστικά ιδρύματα: Τιάλειον Εκκλησιαστικό Γηροκομείο Κοζάνης (50 τρόφιμοι), Γκέρτσειον και Σωκράτειον ΜπλιούρειονΕκκλησιαστικό Ίδρυμα, ενώ εκδίδει, εκτός των άλλων, και το δελτίο Προς τον Ιερόν Κλήρον.3. A. Λαυριώτης – Παναγιωτίδης (Ξάνθη 1939 –). Μητροπολίτης Καρπάθου και Κάσου, Υπέρτιμος και Έξαρχος Κυκλάδων Νήσων. Σπούδασε στη Θεολογική Σχολή Χάλκης (1962). Το 1961 χειροτονήθηκε διάκονος και το 1965 πρεσβύτερος. Διετέλεσε αρχιγραμματέας της ιεράς μονής Μεγίστης Λαύρας και αρχιγραμματέας της ιεράς κοινότητος του Αγίου Όρους Άθω, ενώ υπηρέτησε ως διάκονος και πρεσβύτερος στην Αρχιεπισκοπή Αθηνών και στην Μητρόπολη Θεσσαλονίκης. Το 1983 εξελέγη μητροπολίτης Καρπάθου και Κάσου από την Ιερή Σύνοδο του Οικουμενικού Πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως. Εδρεύει στο Απέρειον της Καρπάθου και έχει αναπτύξει σημαντική πνευματική, κοινωνική και φιλανθρωπική δράση. Συγκεκριμένα, στη μητροπολιτική του περιφέρεια έχει οργανώσει εννέα αίθουσες διαλέξεων σε ισάριθμα εκκλησιαστικά μέγαρα, πλούσια εκκλησιαστική βιβλιοθήκη, μουσείο εκκλησιαστικής τέχνης, υπηρεσία αντιχιλιαστικής δράσης, εκκλησιαστικά ελαιοτριβεία κ.ά. Έχει λάβει πλήθος τιμητικών διακρίσεων.4. A. Στάμενας (Πάρος 1922 –). Μητροπολίτης Παροναξίας. Σπούδασε στη θεολογική σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών (1954). Το 1950 χειροτονήθηκε διάκονος και το 1955 πρεσβύτερος. Υπηρέτησε, αρχικά, και επί 20ετία, ως ιεροκήρυκας στη μητρόπολη Παροναξίας και στη συνέχεια στην Αρχιεπισκοπή Αθηνών. Το 1973 ορίστηκε γραμματέας της Μόνιμης Συνοδικής Επιτροπής Νεότητας και των κατηχητικών σχολείων και το 1974 εξελέγη μητροπολίτης Πολυανής και Κιλκισίου, όπου επιτέλεσε αξιόλογο ποιμαντικό έργο. Το 1991 μετατέθηκε στη μητρόπολη Παροναξίας. Στη νέα μητροπολιτική του περιφέρεια έχει αναπτύξει, επίσης, σημαντικό πνευματικό, κοινωνικό και φιλανθρωπικό έργο. Συγκεκριμένα, στη μητροπολιτική του περιφέρεια, εκτός των άλλων, έχει θεμελιώσει 38 νέους ιερούς ναούς, ενώ εγκαινίασε άλλους 16, προεδρεύει του ταμείου αγάπης (Νάξος), του ενοριακού ιδρύματος αγάπης και ευποιίας Παντάνασσας Νάξου, του γηροκομείου Ο Άγιος Παντελεήμων στη Νάξο, των Ιερών Προσκυνημάτων Παναγίας Εκατονταπυλιανής Πάρου και της Παναγίας Αργοκοιλιώτισσας Νάξου κ.ά.

III

Όνομα διαφόρων ιστορικών προσώπων.

1. Α. ο Ωριγένου (3ος αι. μ.Χ.). Ρωμαίος αυλικός, χριστιανός, αλεξανδρινής καταγωγής. Ανήκε αρχικά στην αίρεση του Βαλεντίνου ή του Μαρκίωνα, ασπάστηκε όμως την ορθοδοξία μετά τη γνωριμία του με τον Ωριγένη, του οποίου έγινε στενός φίλος δείχνοντάς του βαθιά εκτίμηση και βοηθώντας τον σημαντικά στην έκδοση των συγγραμμάτων του. Από ευγνωμοσύνη, o Ωριγένης του αφιέρωσε αρκετά έργα του. Ο Α. φυλακίστηκε μαζί με τον πρεσβύτερο Πρωτόκτητο κατά τους διωγμούς του Μαξιμίνου (235-37). Πέθανε γύρω στο 250.

2. Κάτοικος ελληνικής πόλης της Συρίας (3ος αι. μ.Χ.). Η καταγωγή του και ο τόπος όπου έζησε είναι άγνωστα. Ασπάστηκε τον χριστιανισμό και για να δικαιολογηθεί στους πρώην ομοθρήσκους του που τον επέκριναν, έγραψε απολογία με τον τίτλο Υπομνήματα,η οποία σώθηκε σε συριακή μετάφραση. Περίπου το πρώτο μισό του έργου αυτού έχει ληφθεί από αρχαιότερη απολογία με τίτλο Προς Έλληνας,που είχε αποδοθεί στον Ιουστίνο. Πιστεύεται ότι η απολογία του γράφτηκε κατάτους διωγμούς του τέλους του 3ου αι.

3. Α. ο Αλεξανδρινός (4ος αι. μ.Χ.). Μαθητής του Δίδυμου του τυφλού. Αναφέρεται μόνο από τον Ιερώνυμο. Έζησε στην Αλεξάνδρεια.

4. Α. Αυρηλιανός (5ος αι. μ.Χ.). Αρχηγός των Βρετανών. Αναφέρεται και ως γιος του αυτοκράτορα της Βρετανίας, Γαλατίας και Ισπανίας, Κωνσταντίνου. Πολέμησε εναντίον των Σαξόνων και δηλητηριάστηκε από αυτούς στο Γουίντσεστερ.

5. Α. ο Αύθπερτος (8ος αι. μ.Χ.). Μοναχός, συγγραφέας του ασκητικού συγγράμματος Περί της σύγκρουσης κακιών και αρετών,το οποίο ήταν πολύ διαδεδομένο κατά τον Μεσαίωνα.

6. Α. ο Ρούστικος. Γιατρός από την Καμπανία της Ιταλίας. Ο μεταγενέστερός του Ρωμαίος γιατρός Σκριβώνιος Λάργος, καθώς και ο Μάρκελλος και ο Γαληνός, αναφέρουν ότι είχε παρασκευάσει αποτελεσματικό φάρμακο εναντίον της λιθίασης.

7. Ιταλός αγιογράφος και μοναχός (15ος αι.). Πιστεύεται ότι έζησε στην πόλη Φαμπριάνο. Στην εκκλησία Della Carita της πόλης αυτής υπήρχε μεγάλος πίνακάς του που απεικόνιζε τη Δευτέρα Παρουσία και έφερε τη φράση «χειρ Αμβροσίου μοναχού».

8. Αρχιερέας της Εύβοιας (17ος αι.). Μαζί με τους αρχιερείς Μακάριο της Λάρισας, Ιερόθεο της Θήβας και Φιλόθεο των Σαλώνων, υποστήριζε και βοηθούσε τους αρματολούς της Παρνασσίδας και της Υπάτης, Κούρμα και Σπανό, εναντίον των Τούρκων.

9. Α. ο Μόσχας (Ναζίν 1708 – Μόσχα 1771). Αρχιεπίσκοπος Μόσχας (1768-81), ο οποίος διακρίθηκε για τις μεταρρυθμίσεις και τις φιλελεύθερες αρχές του. Ίδρυσε πολλά φιλανθρωπικά ιδρύματα, σχολεία και εκκλησίες και συνέβαλε στην παραχώρηση ορισμένων ελευθεριών στον λαό από την Αικατερίνη Β’. Σκοτώθηκε από εξαγριωμένο πλήθος πιστών, στη μονή της Παναγίας του Τανάιδας, επειδή είχε διατάξει να αποσύρουν τη θαυματουργή εικόνα της Παναγίας των Ιβήρων που είχε μεταφερθεί από το Άγιον Όρος στη Μόσχα κατά το διάστημα της μεγάλης επιδημίας πανούκλας του 1771. Ο Α. είχε δώσει αυτή τη διαταγή επειδή, εξαιτίας του μεγάλου συνωστισμού του πλήθους μπροστά στην εικόνα, η επιδημία είχε εξαπλωθεί ακόμα περισσότερο.

10. Α. ο Ποντομπιέδοφ (Βλαντιμίρ 1742 – 1818 Νόβγκοροντ). Ρώσος μητροπολίτης, αρχιεπίσκοπος και εκκλησιαστικός συγγραφέας. Διετέλεσε αρχιεπίσκοπος Πετρούπολης, Εσθονίας και Φιλανδίας (1799-1816) και αρχιεπίσκοπος Νόβγκοροντ. Ήταν ονομαστός για την ευγλωττία του και οι λόγοι του είχαν εκδοθεί στη Μόσχα. Επέβαλε πολλές μεταρρυθμίσεις στη ρωσική εκκλησία και ασχολήθηκε επίσης με τη διόρθωση των μεταφράσεων των ιερών κειμένων, οι οποίες είχαν γίνει τον 16o αι. Κατά την εισβολή του Μεγάλου Ναπολέοντα στη Ρωσία (1812), ο Α. παρότρυνε τον ρωσικό λαό να αντισταθεί στον εισβολέα.

12. Διάκος του δεσπότη Μεθώνης Γρηγορίου (19ος αι.). Έγινε μέλος της Φιλικής Εταιρείας στη Μεθώνη (1820) σε ηλικία 25 χρόνων.

13. Α. ο Σιναΐτης (18ος – 19ος αι.). Πρωτοσύγκελος Καλαβρύτων, μέλος της Φιλικής Εταιρείας. Προσπάθησε να ξεσηκώσει τους προύχοντες της Koρίνθου εναντίον των Τούρκων και, όταν αυτοί αρνήθηκαν, περιόδευσε (Περαχώρα, Μπίστια, Βίλια και Μέγαρα) με σκοπό την παρότρυνση των κατοίκων στον ξεσηκωμό. Κατάφερε να καταρτίσει σώμα από 2.200 αγωνιστές (Μάρτιος 1821) στην περιοχή του Ισθμού και πήρε μέρος σε πολλές μάχες.

14. Α. ο Πλειανθίδης (; – Τουρκία 1922). Επίσκοπος Μοσχονησίων (1872-1922). Καταγόταν από τη Σμύρνη. Μετά την αποφοίτησή του από την ιερατική σχολή του Σταυρού στα Ιεροσόλυμα, χειροτονήθηκε διάκος στη γενέτειρά του όπου και συνέχισε τις σπουδές του. Ολοκλήρωσε τη φοίτησή του στην Ακαδημία του Κιέβου στη Ρωσία. Χειροτονήθηκε ιερέας από τον πατριάρχη Κωνσταντινούπολης Κωνσταντίνο και αργότερα (1909) έγινε βοηθός επίσκοπος του Χρυσοστόμου Σμύρνης, τον οποίο και αναπλήρωνε κατά τη διάρκεια του Α’ Παγκοσμίου πολέμου, όταν αυτός είχε εξοριστεί στην Κωνσταντινούπολη. Το 1919 εξελέγη μητροπολίτης Μοσχονησίων. Μετά το 1922 συνελήφθη μαζί με άλλους ιερείς από τους Τούρκους, οι οποίοι τους σκότωσαν κατά τη μεταφορά τους από τις Κυδωνίες (Αϊβαλί) στο Αδραμύτιο.

* * *

ἀμβρόσιος, -ία, -ιον και -ιος, -ιον (Α)

1. (σπαν. για πρόσωπα) οτιδήποτε αναφέρεται ή ανήκει στους θεούς, θείος, θεϊκός, αθάνατος, άφθαρτος

2. (για πράγματα) έξοχος, εξαίρετος, θαυμαστός.

[ΕΤΥΜΟΛ. < *ἀμβρότ-ιος, επαυξημένος τ. τού επιθ. ἄμβροτος.

ΠΑΡ. ἀμβροσία].